I. Ang Pangarap na Numerong Trese

Sa Pinas, ang 13th month pay ay hindi lang bonus. Hindi 'yan simpleng "extra income." ‘Yan ang ating economic Messiah. 'Yan ang sagot sa lahat ng problema. Tatlong daan at animnapu’t limang araw tayong nagtiis sa utang, sa pangungutang, sa pilit na ngiti sa boss, sa traffic na umaabot sa personal mong kaligayahan, at sa pabigat na presyo ng sardinas, para lang dumating ang isang araw na magiging hari ka.

Ako? Pangalan ko, sige, tawagin mo na lang akong Turo. Wala namang Turo sa mundo na sikat. Turo, simpleng empleyado sa isang manufacturing company, Quality Assurance sa papel, tagabantay ng sirang makina sa totoo lang. Walong taon na ako doon, walo! At walo ring taon na ang bawat December ko ay nagmumukhang trailer ng Hollywood movie:
Sapatos. Ito ang plano ko. Hindi ako maporma. Naka-tsinelas lang ako papasok sa trabaho, tsinelas na 'pag tinamaan ng araw, nagre-reflect ang kalungkutan ko. Pero may nakita akong running shoes, P8,000, kulay itim na may neon green—mukhang pang-milyonaryo, mukhang pang-tatakbo sa buhay na hindi ko maabot.
Gadget. Kailangan ko ng bagong phone. Basag na ang screen ko. Hindi na siya ‘touch screen,’ kailangan mo nang ‘sampalin’ para gumana. ‘Pag nag-GM ako (Group Message), para akong nagpapatumba ng bato sa tigas. Gusto ko ng bagong phone na may camera na kayang kunan ang kaluluwa ko, para makita ko kung gaano na ito ka-depressed.

At syempre, Pamasko. Hindi lang para sa mga pamangkin na nakanganga, kundi para kay Nanay. Ang nanay ko. Siya ang dahilan kung bakit kahit anong tindi ng sunog ng araw, pumapasok pa rin ako. Si Nanay na sa tuwing tatanungin mo kung okay lang siya, ang sagot, "Oo, okay na okay. Kumain ka na ba?" Kahit alam mong hindi na siya okay. Hindi na talaga.

Kaya nung December 15, bandang 10:00 AM, na-receive ko ang notif: "[BPI: Your savings account has been credited with PHP 18,500.00."

Tumindig ang balahibo ko. Parang nagkaroon ng slow motion sa buong pabrika. Sa loob ng limang segundo, si Turo, na dating tagabantay ng sirang makina, ay naging hari ng Pilipinas. Nagkaroon ako ng bagong sapatos, bagong phone, at isang malaking ngiti ni Nanay sa Pasko.

“Ayan na. Jackpot. Makakabayad na ako sa utang ni Aling Nona. Makakakain na kami ng lechon. Makakapamasko na ako.”
Napangiti ako. Ang ganda ng buhay. Ang ganda ng mundo. Ang ganda ng 18,500.00.

II. Ang Biglang Tawag at ang Trahedya ng Kalsada

Pero sa buhay, walang instant happiness. Ang instant ay pansit, kape, at siguro, kamatayan.

Nasa CR ako. Nag-Instagram. Feeling mayaman. Pinaplano ko na kung anong kulay ng sapatos ang bibilhin ko. Black o Blue? Habang nakangiti ako sa salamin, tumunog ang phone ko.
Si Tita Lita.

Hindi ko na kailangan ng suspense. Alam mo na ang sumunod, hindi ba? Ang bawat pamilya sa Pilipinas ay may ganitong kwento. May ganoong tawag.

“Turo! Turo! Si Nanay mo! Inatake! Nasa Ospital! Dali! Tumawag ka na!”
Biglang nag-shutdown ang pabrika. Nag-shutdown ang utak ko. Nag-shutdown ang lahat ng pangarap ko. Ang tanging nag-o-operate na lang ay ang instinct na maging anak.
Tumakbo ako. Hindi na ako nagpaalam sa Guard. Hindi ko na pinansin ang punch-out. Wala na akong pakialam sa sapatos. Ang 18,500.00 ay biglang naging zero. Hindi pa man nahahawakan, wala na.

Nasa gitna ako ng EDSA, rush hour. Ang traffic, parang isang malaking symbolic representation ng buhay ng Pilipino. Stuck ka, pero may babayaran kang toll. Nakakabaliw. Gusto kong sumigaw, “Mga walanghiya! Magbigay kayo! Buhay ng Nanay ko ang nakataya rito!” Pero syempre, hindi ako sumigaw. Sumakay ako ng jeep, nagbayad ng P13.00, at nagdasal.

Habang umaandar ang jeep, nakita ko ang sarili ko sa bintana. Ang mukha ko, parang isang basag na pinggan na pinipilit pa ring gamitin. Sa isang banda, galit ako. Galit sa mundo. Bakit ngayon? Bakit ngayong may pera ako? Bakit hindi noong wala akong pera, para hindi ko na ininda ang gastos? Pero sa kabilang banda, naramdaman ko ang kaba at ang pasasalamat. Salamat at may 18,500.00 akong ipambabayad.

Eto ang problema sa buhay, Dre. Kapag binigyan ka ng pera, may kalakip na resibo ng obligasyon. Hindi mo 'yan puwedeng ipambili ng sapatos, dahil baka mas kailangan ng Nanay mo ang oxygen. Ang pera mo, hindi sa iyo. Sa pamilya mo 'yan. Parang utang na loob na kailangan mong bayaran, kahit hindi mo inutang.

III. Ang Pighati sa Emergency Room

Pagdating ko sa hospital, hindi ko na hinanap si Tita Lita. Hinanap ko si Nanay.
Amoy alak at bleach. Ang ospital sa Pilipinas, parang waiting area ng impyerno. May mga sumisigaw, may umiiyak, may nagdarasal, at may mga nurse na mukhang pagod na pagod na sa mundo.
Nakita ko si Nanay sa ER. Nakahiga siya, mukhang maliit, mukhang pumanaw. May tubo sa ilong, may wire sa dibdib. Ang kulay niya, parang kumupas na pangarap.

"Nanay…" Hindi ko alam ang sasabihin. Gusto kong sumigaw, umiyak, magmura. Pero ang tanging lumabas sa bibig ko ay isang bulong na parang hangin.
Lumapit sa akin ang isang nurse. Siya na ata ang taga-kolekta ng kaluluwa.

"Kayo po ba ang anak? Mr. Turo?"
"Opo."
"Kailangan po ng Admitting Order. Mayroon po kayong initial deposit na kailangan. Strictly no deposit, no admission po."
Parang tinamaan ako ng kidlat. Hindi pa man siya gumagaling, kailangan ko nang mag-release ng pera. Para saan? Para lang makahinga siya ng maayos?
"Magkano po?"
"Initial deposit for the Intensive Care Unit, since unstable po siya, is P15,000.00."
Para akong binato ng hollow block. P15,000.00. Tatlong araw pa lang na mayroon ako, at tatlong oras pa lang siyang nasa ospital, ubos na.
"Miss, eto po. ATM card. I-debit niyo na po."
Tiningnan ko ang screen ng makina habang ini-swipe niya ang card ko. P15,000.00. Lumabas ang resibo:

“Transaction Approved. Remaining Balance: PHP 3,500.00.”
Ang sapatos, ang phone, ang lechon, ang pangarap – lahat, naging isang maliit, puting piraso ng papel. Ang resibo ng ATM ay ang pinakamasakit na resibo sa buong mundo. Hindi ka binigyan ng produkto, kundi binigyan ka ng chance na mabuhay.
Sabi ko sa sarili ko, "Turo, tanga ka. Bakit hindi ka nag-withdraw at inilagay mo na lang sa wallet mo? Ngayon, wala ka nang laman." Pero hindi. Mas maganda ito. Walang regrets. Walang pag-aalinlangan. Ang buong sweldo ko, sa isang iglap, ay naging patunay na isa akong anak.

IV. Ang Ika-apat na Gabi at ang Pagninilay

Nasa lobby ako. Nakaupo sa isang plastik na upuan, kulay asul, matigas, at malamig. Apat na araw na ako rito. Ang 3,500.00? Ubos na sa kape, tinapay, at pamasahe.

Araw ng pagpapakasakit, ika-apat. Nagkatinginan kami ng isang matandang lalaki, katulad ko, nakaupo sa plastik na upuan, matigas, at malamig. Nginitian niya ako, ngiting malungkot. Alam naming dalawa na pareho kami ng pinagdaraanan. Pareho naming nilalamon ang pera ng ospital.

Tiningnan ko ang sarili ko. Hindi na ako si Turo na mayaman. Isa na lang akong pasyente na may karamdaman sa bulsa.
Naalala ko si Nanay. Kung gaano kasimple ang buhay namin noon. Isang kahig, isang tuka. Pero laging puno ng tawanan at pag-asa. Si Nanay na laging nagsasabi, “Hayaan mo, anak. Darating ang panahon na bubuti rin ang buhay natin. Mag-iipon ka. Hindi mo kailangang magtiis na ganyan.”

Sino ang nagtiis? Ako. Para sa kanya. Pero ngayon, siya ang nagtitiis sa loob.

Ang totoo, hindi ko na inaasahan na makakabawi ako sa kanya. Ang pagmamahal ng Nanay, hindi nababayaran ng 13th month pay. Ang 13th month pay, pambayad lang sa utang na loob na hindi mo matatakasan. Bayad lang 'yan sa bawat gabi na ginising niya ako sa lagnat. Bayad sa bawat tahi ng damit ko na sira.

Sa Pilipino, ang pananagutan sa pamilya ay hindi choice. Ito ay DNA. Hindi ka puwedeng maging successful kung hindi mo kasama ang pamilya mo. Ang success mo, success nilang lahat. Kaya ang pera mo, pera nilang lahat.

Tumingin ako sa paligid. Ang Pasko, wala na. Walang Christmas lights, walang caroling. Ang meron lang, ang ilaw ng Emergency Room na kulay dilaw, parang sign na "Delikado ang sitwasyon."

V. Ang Tunay na Jackpot

Kinagabihan, pinapasok ako ni Nurse Joy (Oo, Joy ang pangalan niya, pero mukhang malungkot siya).
Nakita ko si Nanay. Gising na. Nakatitig siya sa akin. Ang mata niya, parang dagat na puno ng luha.

Hindi siya nagsalita. Mahina pa siya. Pero sa mata niya, nakita ko ang libo-libong salita. Nakita ko ang: “Salamat, anak. Patawad, anak. Alam kong ginawa mo ang lahat.”

Lumapit ako. Hinawakan ko ang kamay niya. Manipis, malamig, pero sa akin, parang pinakamainit na unan.

"Nanay," bulong ko. "Magpagaling ka, ha? Okay lang 'yan. Andito lang ako."

Biglang bumulong siya. Ang boses niya, basag, parang CD na gasgas na.

"Anak… Yung… yung bonus mo… Pambili mo sana ng sapatos…"
Bigla akong natawa. Tawa na may kasamang iyak.

"Nanay, hindi mo na kailangang mag-alala. Ang 13th month pay? Ginastos ko na sa ospital, para sa 'yo."

Hindi ko na dinugtungan. Hindi ko na kailangan ng drama. Ang totoong drama ay nasa loob ng kwartong iyon.

Tiningnan ko siya, at biglang nag-iba ang pananaw ko sa pera.
Ang P8,000 na sapatos? Hindi ko na kailangan. Ang mahalaga, nakakatayo pa rin si Nanay.

Ang bagong phone? Hindi ko na kailangan. Ang mahalaga, nakakausap ko pa rin siya.

Ang 18,500.00? Naging dalawang linggong buhay. Naging kalusugan. Naging pag-asa.

Walang mas sasaya pa sa pakiramdam na maging hero sa mata ng sarili mong Nanay. Kahit na ang suot mo ay lumang damit, at ang bulsa mo ay walang laman, ang puso mo, puno.

EPILOGO: Ang Resibo ng Pag-ibig

Kinabukasan, lumabas si Nanay sa ICU. Stable na siya.
Hindi na ako mayaman. Ang Christmas ko ay magiging sardinas at kanin. Pero masaya ako. Ang tunay na yaman ay hindi sa bangko, kundi sa katotohanang may Nanay ka pa ring inaalagaan.
Hindi ko nabili ang sapatos. Pero nakabili ako ng ikadede-kalidad na buhay para sa taong nagbigay sa akin ng buhay. Hindi ko mabibili ang sapatos, pero ang pag-ibig ni Nanay, libre. At 'yan ang pinakamalaking jackpot sa lahat.

Nagsulat ako ng isang bagay sa papel na resibo ng ATM:
“13th Month Pay: Fully utilized. Purpose: Life. Value: Priceless.”
Ito ang Pasko ng Pinoy, Dre. Walang snow, pero may luha. Walang reindeer, pero may utang. Walang Santa, pero may Nanay. At sa huli, ang pinakamagandang regalo ay ang makita mo siyang nakangiti. Kahit na ang ngiti mo ay may bahid ng pagod at zero balance.

Basta, mag-iingat ka. At 'wag kang mag-aalala. Sa January, may sweldo ulit. Mag-iipon ulit. At syempre, magdarasal na lang ulit na 'wag na ulit maging resibo ng ospital ang 13th month pay.
Pero kung mangyari ulit? Sige lang. Walang problema. Dahil ang totoong tao, nagbabayad ng utang na loob, hindi lang ng bills.
Tapos na. Uwi na tayo, Dre. Gutom na ako, at wala na akong pera. Libre mo naman ako ng kape, oh?